José Hoekstra

In manie en psychose kun je nogal eens te maken krijgen met bijzondere spirituele ervaringen, die je niet zomaar meer vergeet. In de psychiatrie werd het jarenlang afgeraden om je al te veel bezig te houden met spiritualiteit, en misschien niet onterecht. Er is absoluut meer tussen hemel en aarde maar je kunt er jezelf ook helemaal in verliezen en het contact met de dagelijkse realiteit verliezen. Of je kunt er een ‘bypass’ van maken, zoals het ook wel genoemd wordt: jezelf alleen nog maar bezighouden met spiritualiteit of religie terwijl je ondertussen belangrijke psychische ontwikkelingsthema’s laat liggen. En niet onbelangrijk: veelal sluimeren er trauma’s onder de ervaringen die we meemaken in manie of psychose. Toch is er veel voor te zeggen om wel aandacht te geven aan onze spirituele ervaringen, al dan niet in psychose of manie.

Diepe dalen, hemelse hoogten
Bij een depressie denk je eerder aan een afwezigheid van spiritualiteit. Het zijn meestal donkere, neerdrukkende episoden waarbij je het gevoel hebt helemaal niet meer te kunnen of willen leven en waarbij er van een gevoel van verbinding (“religare” in het Latijn), spiritualiteit of geloof dan helemaal geen sprake meer is. Veelal verlies je het gevoel van verbinding met de omgeving en met anderen maar je kunt ook echt het gevoel krijgen de verbinding met God of het goddelijke kwijt te zijn geraakt. In de Christelijke mystiek staat deze ervaring bekend als ‘de Donkere Nacht van de Ziel’ van Johannes van het Kruis – een belangrijk mysticus uit Spanje. Hij zag deze ervaring als een getest worden door God op zijn geloof.

Manieën en psychosen daarentegen kieperen ons linea recta in andere werkelijkheden, een uiteenvallen van het ego, soms angstaanjagend en gevuld met paranoia als het meer psychotisch is. Of vol van prachtige ervaringen van eenheid met alles als de ervaring meer is dan een manie alleen. Ervaringen van licht en energie, soms met herinneringen van vorige levens of intense ervaringen die je het gevoel geven een missie op aarde te hebben, komen in een manie regelmatig voor. Dat kunnen levensveranderende ervaringen zijn – in positieve zin als je ze serieus neemt en aan de slag gaat om ze te integreren in jezelf. Dan wordt een crisis een kans voor ontwikkeling.

De overlap van psychotische ervaringen met mystieke ervaringen zorgen al jarenlang voor een verhit – maar verlicht – debat. De Amerikaanse psychiater Stanislav Grof is de oprichter van wat men de transpersoonlijke psychologie noemt. In 1989 schreef hij een boek naar aanleiding van de crisis van zijn vrouw, waarin hij het begrip Spiritual Emergency (spirituele nood of crisis) introduceerde met de vele facetten en vormen die zo’n crisis kan aannemen. Daarmee ontstond een beweging die de spirituele aspecten van persoonlijke crises serieus wil nemen en deze ziet als mogelijkheid tot transformatie. Jarenlang deden allerlei mensen pogingen om onderscheid te maken tussen wat nou een psychose is aan de ene kant, en een mystieke ervaring aan de andere kant. Inmiddels is het wel duidelijk dat die grens niet altijd zo sterk te trekken valt.

Spirituele zoektochten
Eén van degenen die hier vele Engelstalige video’s over maakte is Sean Blackwell, die op zijn You Tube kanaal BipolarOrWakingUp verslag doet van zijn eigen zoektocht op dit gebied. Ook hij heeft zich uitgebreid in de transpersoonlijke psychologie verdiept. Spiritualiteit is als gevolg van dit debat inmiddels geen vies woord meer in de psychiatrie. Het is allang gebleken dat bijvoorbeeld mensen die deelnemen aan een spirituele of geloofsgemeenschap over het algemeen veel minder psychische klachten hebben dan zij die zo’n gemeenschap niet om zich heen hebben. In Nederland is geestelijk verzorgster Eva Ouwehand bezig met een promotie onderzoek naar het belang van spiritualiteit en religieuze ervaringen bij het herstel van mensen met een bipolaire stoornis.

In de oosterse filosofie en religies neemt het begrip van energie een veel belangrijker plaats in dan in het westen. In onze culturen werd hier jarenlang niet over gesproken maar gelukkig begint ook dat te veranderen. Energetische fluctuaties en spirituele ervaringen hebben namelijk wel iets met elkaar te maken. De meesten van ons hebben wel eens van het oosterse chakrasysteem gehoord, de energieknooppunten in ons lichaam. Wanneer we weinig emotionele blokkades meer hebben, kan de energie vrijelijk door ons lichaam stromen. Daarnaast hebben we bij ons stuitje een soort reserve energie, extra levensenergie, die kan ontwaken en langs onze ruggengraat naar boven kan stromen. Wanneer deze energie onze kruin bereikt, maken we contact met de spirituele dimensie. In India wordt dit de kundalini energie genoemd. In het westen werd dit ook wel de indaling van de Heilige Geest genoemd omdat op dit punt, wanneer de energie onze kruin bereikt, het goddelijke in ons afdaalt. Dat is dan ook precies wat belangrijk is: dat het spirituele een plek kan krijgen in ons, in ons leven. Dat het zich kan verbinden met ons en ons dagelijks leven. Soms kan deze energie ontwaken terwijl allerlei trauma’s nog niet verwerkt zijn, vaak met psychose als gevolg.

Een latente bipolaire stoornis kan door zo’n kundalini ervaring tot uiting komen. Iets wat ik zelf heb meegemaakt – maar net zo goed kan manisch depressiviteit zich eerst ontwikkelen en kun je bijvoorbeeld later in een manie of psychose alsnog ook een energetisch en spiritueel ontwaken ervaren. Wat dat betreft zijn er vele variaties mogelijk.

Een gezonde manier van zijn
In de loop van de jaren dat ik zelf worstelde met de bipolaire stoornis heb ik steeds meer gemerkt hoe belangrijk het is dat alle ervaringen een plek krijgen, dat ze er mogen zijn. Dat je er achteraf, na een psychose bijvoorbeeld, op terug kan kijken en ze kan integreren. Sommige ervaringen blijken dan echt wanen te zijn. Andere ervaringen zijn oprecht spirituele ervaringen. Beiden kunnen je iets vertellen over je eigen ontwikkeling en de manier waarop je in het leven staat. Een gezonde manier van leven, aardend, met gezonde voeding, contact met de natuur en gezonde lichaamsbeweging is eigenlijk wel de voorwaarde om die spiritualiteit ook echt in je leven te integreren. De energie die naar boven reikt, naar het spirituele, moet namelijk ook weer naar beneden kunnen stromen. Door ons lichaam en naar de aarde. Pas dan kan het er ook echt zijn. Het toelaten van onze spirituele en/of religieuze belevingen is volgens mij echt van wezensbelang. Een soort van existentiële noodzaak bij de bipolaire stoornis. Ook al ervaren we misschien heel veel energie en spirituele beleving in een manie en veel te weinig energie en een gebrek aan verbinding en spiritualiteit in een depressie, het is onze persoonlijke beleving en die mag er zijn, die maakt ons tot mens.

Wil je meer weten over het onderzoek naar het belang van spiritualiteit en religieuze ervaringen bij het herstel van mensen met een bipolaire stoornis of geïnterviewd worden door Eva Ouwehand neem dan contact op via: e.ouwehand@altrecht.nl

José Hoekstra is 53 jaar oud en moeder van 2 kinderen. Op 29 jarige leeftijd maakte ze op een meditatieretraite in India een plotseling kundalini ontwaken mee, waarna ze een psychose kreeg en vervolgens een bipolaire stoornis ontwikkelde. Ze werkte als redactrice jarenlang voor de Plusminus, het tijdschrift van de VMDB en schrijft nu af en toe voor www.ggztotaal.nl. Daarnaast helpt ze als ervaringsdeskundige mensen per mail of aan de telefoon met ervaringen van spirituele crisis en psychose.